Moord na 71 jaar opgelost

Echteldsedijk, Echteld.

Ruim 71 jaar na dato is de roofmoord op Melis van Krieken te Echteld alsnog opgelost. De vijftigjarige veehandelaar werd in de vroege ochtend van 18 april 1951 achter zijn boerderij aan de Echteldsedijk neergeschoten en van vele duizenden guldens beroofd. Onderzoeksbureau OCC Culemborg komt na een tip, diverse interviews en een uitgebreid (dossier)onderzoek tot deze opzienbarende conclusie.

Het telefoontje

Eind mei 2022 kreeg Arjan Pothuizen van OCC Culemborg een telefoontje van een dame, die hem een bijzondere mededeling wilde doen. Zij bleek te weten wie de dader was van de moord op veehandelaar Melis (“Mels”) van Krieken. Het zou om niemand anders gaan dan haar eigen echtgenoot! Die wetenschap hield haar, na het overlijden van haar man, steeds meer bezig. Uiteindelijk wilde ze dit van zich af praten om tot rust te kunnen komen. Deze vrouw, Netty, deelde niet alleen de bekentenis van de misdaad, maar deed ook de manier waarop haar man de actie had uitgevoerd, nauwkeurig uit de doeken. Na dit telefonisch contact hebben de onderzoekers Pothuizen en Paul Beukema de bejaarde Netty uitvoerig persoonlijk gesproken. Hierbij vertelde ze over het leven van en met haar echtgenoot en beschreef ze het geheim van de moord zo gedetailleerd mogelijk.

De dader

Haar man K. was behoorlijk wat ouder en al eerder getrouwd geweest. Hij was opgegroeid met een gewelddadige vader, dronk veel en raakte nog wel eens betrokken bij vechtpartijtjes. Netty werd van diverse kanten afgeraden om met K. te trouwen, maar was vastbesloten er wat van te maken. Ze omschreef haar man als iemand met veel branie, bluf en wilde verhalen en als een licht ontvlambaar type. Van sommige mensen zeggen ze wel eens dat ze een kort lontje hebben, maar K. hád helemaal geen lontje. Hij sloeg een keer een man halfdood die alleen maar door het raam naar Netty keek.

K. was ruim tien jaar geleden ernstig ziek en dacht dat hij wel eens zou kunnen overlijden. Hij bleek bang dat hij na zijn dood toch niet goed ‘terecht zou komen’ en biechtte aan Netty op dat hij in 1951, lang voordat hij haar leerde kennen, ene Melis van Krieken uit Echteld vermoord en beroofd had. Na zijn herstel en zijn bekentenis leek K. een ander mens geworden. Van die man vol bravoure was niet zo veel meer over. Hij kon haast niet meer slapen en leed aan angsten. Naar aanleiding hiervan vroeg de huisarts aan Netty of haar man in het verleden soms iets heel ergs had meegemaakt. Hierop liet Netty zich ontvallen dat hij ooit eens iemand vermoord had. Ze trad destijds echter niet verder in details. Nu is het tijd voor het hele verhaal.

De moord

K. zat op een avond in een café te Tiel, zoals wel vaker, met een vast clubje te kaarten en te drinken. Hij heeft wel eens gezegd dat hij met enige regelmaat in café De Blauwe Hand kwam, maar of dat die avond zo was, weet Netty niet. Er was ook een groepje veehandelaren en boeren; een van hen was Melis van Krieken. K. had hem vaker gezien, wist wie hij was en ook waar hij woonde. Hij was echter nooit bij Van Krieken thuis geweest.

Uit gesprekken had K. opgevangen dat Melis die dag in Doetinchem vee had gekocht en thuis had gestald; hij zou hiermee de volgende dag in alle vroegte naar Den Bosch gaan om het weer te verkopen. Bij vertrek uit het café rekende Melis af en haalde, voor iedereen zichtbaar, geld uit zijn rijkelijk gevulde portefeuille. Hij had, zoals veehandelaren wel vaker deden, zijn portefeuille voor de veiligheid met een kettinkje op de borst bevestigd.

Netty’s man, die destijds met zijn eerste vrouw en kinderen regelmatig in geldnood zat, moet afgunstig naar al dat geld hebben gekeken. Hij is, na nog enkele borrels, op zijn fiets gestapt en over de dijk naar de boerderij van Van Krieken in Echteld gereden. Of hij in het café al een pistool bij zich had, of dat ergens heeft opgehaald, weet ze niet. Hij sprak later wel eens over een FN-pistool, vooral als hij gedronken had. Bij de boerderij aangekomen, zette hij zijn fiets in een greppel of berm en zocht een plek met uitzicht op de achterdeur. Vervolgens wachtte hij op de komst van Melis. Het wachten duurde lang en het was koud. (min. temperatuur -1,7 graden die nacht) Ondertussen rookte K. meerdere sigaretten, waarvan hij de peuken op de grond achterliet. Hierover zei hij dat het maar goed was dat de politie destijds nog geen DNA-onderzoek deed.

Tegen vier uur kwam Van Krieken met een lantaarn door de achterdeur naar buiten en stak het erf over naar het stalletje onder de hooiberg. Melis wilde de pinken voeren die hij die ochtend naar de markt ging brengen. Op dat moment nam de Tielenaar hem onder vuur.

Over het schieten heeft K. gezegd: “Het eerste was een schampschot; het was koud weer en ik had verkrampte handen. Het tweede schot was een voltreffer; Melis draaide zich hierbij om en wilde naar binnen vluchten, maar na een paar stappen viel hij.

Daarna ging een raam open en een vrouwenstem riep zoiets als: Wat moet dat daar? Dat zal de huishoudster geweest zijn of zo. Ik schoot een derde kogel lukraak in de richting van die stem.” Achteraf was K. blij dat hij haar niet geraakt had, want anders had hij er nóg een op zijn geweten gehad.

Vervolgens is hij naar Melis toegelopen, draaide hem om en beroofde hem van zijn portefeuille. K. is op zijn fiets gevlucht in de richting van Tiel en heeft onderweg het pistool in het water gegooid.

Tenslotte verklaarde hij dat de beroving hem ook nog eens niets had opgeleverd, omdat het geld waardeloos was geworden. Hij had het kapotgeschoten! Later voegde Netty er aan toe dat er wellicht ook nog bloed aan had gezeten.

K. is in deze zaak trouwens nooit verdacht of verhoord geweest.

Over de verklaring

Het is zeer wel mogelijk dat De Blauwe Hand het café was waar K. en veehandelaar Melis elkaar zijn tegengekomen. Het stond bekend als een café waar zaken werden gedaan en lag vlak bij de Tielse Veemarkt. Ook Hotel de Roos zou een optie kunnen zijn. Komende van de Echteldsedijk, fietste je op de Havendijk in Tiel bij wijze van spreken zo tegen dit etablissement aan. Tegelijkertijd lagen vrijwel alle cafés in de oude binnenstad op slechts enkele minuten fietsafstand, dus er waren mogelijkheden genoeg als je op de fiets nog even een borrel wilde gaan halen.

Volgens krantenartikelen zou de fiets van de dader ter hoogte van de boerderij aan de overzijde van de dijk in de berm hebben gelegen of gestaan. Een reactie op onze oproep in juni 2022 op RegioTV Tiel lijkt dat te bevestigen. Een vrouw verklaarde dat haar inmiddels overleden nicht in de late avond voor de moord op de dijk een fiets had zien staan. De nicht had haar avonddienst als kaartjescontroleur op de bus van busmaatschappij Velox in Tiel erop zitten en fietste over de Echteldsedijk richting Echteld om bij familie te overnachten. Ter hoogte van de boerderij van Van Krieken zag ze een fiets in de berm. Dit zou maar zo het rijwiel van de dader geweest kunnen zijn.

De kranten schreven ook dat nabij de hooiberg peuken waren aangetroffen. En verder stelden ze dat de schutter in het stalletje onder de hooimijt had gezeten. Hiernaar gevraagd zegt Netty dat haar man daar niets over verteld heeft. K. heeft alleen gezegd dat hij een plek had gezocht om de deur in de gaten te kunnen houden, ergens in of bij een greppel.

De dader kwam op de fiets vanuit Tiel over de Echteldsedijk. Hieronder een luchtfoto uit 1945; De aanleg Amsterdam Rijnkanaal is al gestart.

Luchtfoto van www.dotkadata.com

De politie is er altijd vanuit gegaan dat het derde schot het fatale is geweest. In het verhaal van de dader was het dus het tweede schot dat Melis dodelijk trof; het derde projectiel was volgens hem bedoeld om de huishoudster, die wakker was geschrokken, van het raam weg te jagen. Dit zou kunnen corresponderen met wat de verslaggever van het Nieuw Utrechtsch Dagblad op 18 april 1951 hierover schreef. Hij citeerde Mientje: “Ik was doodsbang en durfde het huis niet uit. De honden blaften verschrikkelijk. Ik keek wel uit de bovenramen, maar het was nog donker en ik kon niets zien.” Daarna heeft ze zich bijna een uur lang niet durven verroeren.

Uit onderzoek van de munitie is gebleken dat het moordwapen een FN-pistool is geweest. F.N. staat voor Fabrique Nationale, een vuurwapen-producent uit het Belgische Herstal nabij Luik. Dergelijke pistolen werden gebruikt door het Nederlandse leger in de Tweede Wereldoorlog en nadien door de Nederlandse politie en douane. Netty zegt bijna zeker te weten dat haar man dit wapen van een zeer goede kennis heeft gekregen of gestolen.

Een klein uur na de moord werd de doodgeschoten Melis op het erf gevonden door zijn broer Gijs en diens zoon. Zij kwamen hem ophalen om samen naar de markt te gaan. Op dezelfde dag zei Gijs van Krieken tegen de verslaggever van het Nieuw Utrechtsch Dagblad: “We waren gisteren nog samen in Doetinchem geweest en hadden de plannen voor vandaag besproken. Wij zouden vee kopen en verkopen in Den Bosch. Hij moet minstens 7000 gulden op zak hebben gehad. Misschien wel meer.” In latere krantenberichten werd door anderen van steeds grotere bedragen gesproken. Dit fenomeen doet zich wel vaker voor bij onopgeloste roofmoorden, bijvoorbeeld de Culemborgse moordzaak uit 1923. Het lijdt echter geen twijfel dat broer Gijs, die veel met Melis meeging om zaken te doen, hier het best een betrouwbare uitspraak over kon doen.

Verder deed K. nog de mededeling dat het geld waardeloos geworden was. Het is zeker niet denkbeeldig dat de kogel die zich in de hartstreek van de veehandelaar boorde, ook door de portefeuille is gegaan. Van Krieken droeg de portefeuille immers altijd voor de borst. Dat er bloed op het geld gekomen zou zijn, lijkt een stuk minder waarschijnlijk. Het Algemeen Dagblad verklaarde op 2 juli 1966 in een groot artikel dat er geen bloedsporen waren aangetroffen, niet op Melis en niet op het erf. Wellicht heeft de kogel, die zo goed als tegen het hart aan zat, een hartstilstand veroorzaakt. Hierdoor zou de bloedcirculatie abrupt gestopt kunnen zijn.

Het vervolgonderzoek

Net na de moord gaf een districtsrechercheur uit Nijmegen op het erf van Melis van Krieken tegenover locoburgemeester H. van Lent het volgende te kennen: “Als wij deze zaak niet binnen drie dagen oplossen, zou het wel eens een heel langdurige geschiedenis kunnen worden.” De politie had weinig aanknopingspunten; een bandenspoor, wat sigarettenpeuken en drie patroonhulzen, dat was het wel zo’n beetje. Wel is zij vanaf het begin uitgegaan van het idee dat de dader in kleine kring gezocht moest worden. “De moordenaar is onder ons”, zei Van Lent. Die mening was gestoeld op de aanname dat de moordenaar wist dat Van Krieken in alle vroegte in de stal onder de hooiberg het vee ging voeren waarmee hij naar de markt zou gaan en tevens dat hij een groot geldbedrag bij zich droeg.

Onder de bevolking waren veel mensen dezelfde mening toegedaan en met enige regelmaat gingen er roddels rond. Wie financieel in goeden doen leek te zijn, was al snel verdacht. “Waar doet ie het van?”, werd er gezegd, gevolgd door een verwijzing naar het gestolen geld van Van Krieken. Slachtoffer van die geruchten was bijvoorbeeld de familie Van den Berg. Huishoudster Mientje was misschien wel het best op de hoogte van de handel en wandel van Melis en toen zij en haar man een fraaie boerderij betrokken, was de optelsom door praatgrage dorpsgenoten gauw gemaakt.

De politie had intussen ook haar pijlen op de familie gericht. In het begin van 1954 deed men met veertig man een inval in het anders zo rustige Echteld. Mientje, haar man, vader en moeder (een zus van Melis) werden gearresteerd en uitvoerig gehoord. Ook een gewezen knecht van Van Krieken werd nog ondervraagd. Bij een huiszoeking zou een stuk boven water gekomen zijn, dat aan Melis toebehoord had en in de gestolen portemonnee zou kunnen hebben gezeten. Wij hebben tot op heden niet kunnen achterhalen om wat voor stuk het ging en of dat überhaupt iets bewijzen zou.

Uiteindelijk bleef er niets van alle beschuldigingen overeind en werd iedereen weer in vrijheid gesteld. Dat dit een enorme impact heeft gehad op de betrokkenen, moge duidelijk zijn. In een artikel uit het Algemeen Dagblad van 1966 verzucht de heer Van Zoelen, de echtgenoot van Mientje: “Ik heb er mijn buik vol van. Je kunt niet begrijpen wat wij hebben meegemaakt. Nee, ik wil er niet meer over spreken”.

Een ander die door de dorpsroddel beschuldigd werd van de moord op Van Krieken was veehandelaar Bernardus van Hattem uit Opheusden. Ook toen was het bouwen van een mooie boerderij reden om verdachtmakingen te uiten. Dit speelde aan het eind van 1965. De heer Van Hattem liet het er echter niet bij zitten. Hij stapte naar de politie en loofde duizend gulden uit voor degene die hem de bron van deze roddel kon leveren. Ook zijn nazaten hielden last van de vingerwijzingen.

En dan was er nog het praatje over opperwachtmeester der rijkspolitie Evert Kas uit Ochten. In 1978 was een schilder de woning aan de Molendam aan het verbouwen waar Kas had gewoond en hij zou onder de vloer het bij de moord op Melis gebruikte pistool en diens portefeuille met een gat erin hebben gevonden. Deze geruchten konden eveneens naar het rijk der fabelen verwezen worden.

Nazaten van de familie Van den Berg, Van Hattem en De Wijer, de postcommandant van de Rijkspolitie te Echteld, bleken het verhaal van opperwachtmeester Kas en de portemonnee met een gat erin ook te kennen. Ter gelegenheid van het verjaren van de moord schreef Jan Beijer in 1969 in de Tielsche Courant een groot artikel. Hij had het daarin over sterke verhalen over de moord die in de Betuwe circuleerden. Zo werd in 1966 rondverteld dat er geld met een gaatje zou zijn gevonden. Wellicht vond de roddel over Kas hier zijn oorsprong, maar de mededeling van K. dat hij het geld kapotgeschoten had, plaatst deze ‘sterke verhalen’ wel in een nieuw daglicht.

Roddels de wereld uit

Nadat Netty van ons hoorde dat diverse mensen meerdere jaren na de moord zijn opgepakt als verdachten of door het openbaar gerucht als dader aangemerkt, stemde zij toe met publicatie van haar verhaal. Hoewel ze begrijpt dat er zoveel jaren later niets meer recht te zetten valt, wil ze met haar bekentenis toch die onjuiste roddels van destijds over de familie Van den Berg, de heer Van Hattem en opperwachtmeester Kas definitief de wereld uit helpen. Enige beperking is dat zij dit anoniem wil doen. De (klein)kinderen weten namelijk niets van het duistere verleden van hun vader. De naam Netty is dan ook gefingeerd, evenals als de omschrijving K.

OCC Culemborg heeft niet alleen de verklaringen van de weduwe over de moord op Van Krieken onderzocht. Ook andere verhalen uit het leven met haar man zijn geverifieerd. Vanwege het waarborgen van de anonimiteit heeft het bureau enkele gegevens die het verhaal ondersteunen, niet kunnen noemen.

Netty is een vrouw die op hoge leeftijd nog een zeer goed werkend geheugen heeft en veel zaken tot in detail wist te vertellen. Slechts een enkel niet-essentieel punt is misschien niet honderd procent accuraat; helemaal niet gek natuurlijk, zoveel jaren later. De grote en minder grote lijnen kloppen echter als een bus en de onderzoekers zijn er dan ook van overtuigd dat met het aanwijzen van haar overleden man als dader van de moord op Melis van Krieken, deze misdaad is opgelost. Maar de Nijmeegse rechercheur heeft wel gelijk gekregen. Pas na 71 jaar kan het boek gesloten worden; inderdaad, een langdurige geschiedenis….

Update

In oktober 2022 kregen we een bericht van iemand die zich afvroeg of het verhaal van de moordenaar en het gerucht over opperwachtmeester Kas niet allebei waar konden zijn. Een zeer terechte vraag. Misschien was de portemonnee met het kapotgeschoten geld wel door de dader weggegooid, vervolgens door Kas gevonden en onder de vloer van zijn woning verborgen! Onze tipgever benaderde dit niet alleen theoretisch. Hij kende uit eerste hand verklaringen van familieleden van Hendrik de Wijer, een collega van Kas. Deze stelden dat er tijdens de verbouwing van de voormalige woning van Evert Kas aan de Molendam in Ochten, toch wel iets meer aan de hand geweest was dan alleen maar het rondgaan van geruchten. De familie van Hendrik de Wijer, “Hend” zelf was allang overleden, was destijds door justitie in Arnhem opgeroepen om over “het gerucht Kas” te komen praten.

Wij hebben naar aanleiding van deze tip (kunst)schilder Henk van Tuil gesproken. Henk was degene die de woning van opperwachtmeester Kas, na diens overlijden, kocht en verbouwde. Als er iemand is, die weet wat er destijds speelde, dan is hij het wel. Van Tuil doet het verhaal af als niet meer dan een gerucht, dat een eigen leven is gaan leiden. “Er werd verteld dat ik bij het verwijderen van een open haard en het openbreken van de vloer die portemonnee zou hebben gevonden. Er was echter helemaal geen open haard; die hebben wij er nieuw ingezet. Rechercheurs uit Arnhem kwamen op de geruchten af en onderzochten de woning. De verbouwing werd hierdoor een tijdje stilgelegd; zonder resultaat natuurlijk. En ja, ik had inderdaad een gat in de vloer gemaakt: om verwarmingsbuizen aan te leggen!”

De schilder liet weten behoorlijk wat last gehad te hebben van de roddel. Er waren veel nieuwsgierige mensen die eens poolshoogte kwamen nemen. En hij kreeg journalisten aan de deur, die het naadje van de kous wilden weten over deze ‘spectaculaire ontwikkeling’ in de onopgeloste moordzaak. Van Tuil hing toen maar een laken op met de tekst: “Er is hier geen portemonnee gevonden!” Hij is blij dat na al die jaren het verhaal van de moordzaak nu eindelijk in zijn juiste vorm is vastgelegd.

Zoals zo vaak bij geruchten zijn oorzaak en gevolg erg van belang. In dit geval waren de handelingen van politie en justitie alleen maar een reactie op de roddels en niet de bron ervan. Dat de huiszoeking op de Molendam de geruchten heeft versterkt, moge duidelijk zijn.

Het Amerikaanse You Tube-kanaal LordanARTS, dat zich bezighoudt met allerlei misdaadmysteries, deed ook verslag van de opgeloste moord op Melis van Krieken:

Deel dit artikel of denk met ons mee in de moordzaak Rinie Wielheesen.